Absolutyzm oświecony jest odmianą absolutyzmu – ustroju państwa rozwijającego się w II połowie XVIII wieku w Europie. Monarcha mimo, że przyznaje ludowi pewne prawa, pozostaje jednak władca absolutyzm, kontrolującym całą administrację państwową.
Znaczące w tym czasie były trzy państwa gdzie panował absolutyzm oświecony: Francja, Prusy i Rosja. W tym opracowaniu zagadnienie omówione zostanie na przykładzie Prus.
Albrecht Niedźwiedź z dynastii saksońskiej, w połowie XII wieku podbił ziemie Słowian Połabskich i zdobył gród Brenna, stad później obszar ten zaczęto nazywać Brandenburgią.
Za Joachima I (panującego w latach 1499-1535) Brandenburgia połączyła się z Nową Marchią.
Kolejnym władcą został elektor Joachim II (panował od 1535 do 1571), który w 1569 roku uzyskał od swojego szwagra, Zygmunta II Augusta prawo do następstwa w lennie pruskim po chorym umysłowo księciu Albrechcie Fryderyku (jedynym synu Albrechta Hohenzollerna).
W 1619 roku władzę po nim objął elektor Jerzy Wilhelm , który zjednoczył Prusy Książęce i Brandenburgię w jedno państwo. Był on jednakże miernym władcą.
Dopiero jego syna – Fryderyka Wilhelma (1640-1688) potomni nazwali Wielkim Elektorem. Był on mistrzem gry dyplomatyczniej, a także wszechstronnie wykształconym człowiekiem. Zaczął on budować system absolutyzmu w Brandenburgii i Prusach. Podstawą nowego systemu miały być podatki, stała armia i sojusz z zamożną szlachtą ziemiańską (junkrami).
W roku 1635 narzucił stanom przyjęcie ustawy o podatkach. Odtąd miały być one płacone przez chłopów i mieszczaństwo – junkrzy zostali z nich zwolnieni. Później Fryderyk Wilhelm nie uzgadniał już ze stanami poboru podatków. Wykorzystując słabość stanów i stworzył rozbudowany aparat biurokratyczny i militarny. U podstaw całego systemu stała Tajna Rada, która zajmowała się wojskiem, polityka zagraniczną i finansami oraz Główny Komisariat Wojny. Cała organizacja absolutyzmu oświeconego podporządkowana została celom wojennym, co odróżniało ją od jej podobnych w Europie.
Po klęsce Polski w wyniku „potopu szwedzkiego”, Wielki Elektor zawiązał sojusz z Karolem Gustawem X i wsparł go w najeździe na Polskę w 1656 roku. W bitwie pod Warszawą młoda armia pruska zdała egzamin i jak twierdzą niemieccy historycy w tym momencie zrodziła się potęga Prus.
Pod koniec panowania Wielkiego Elektora liczebność wojska wzrosła z 4 do 30 tysięcy żołnierzy.
Po jego śmierci władzę objął jego syn Fryderyk III, który 18 stycznia 1701 roku ukoronował się na „króla w Prusach” i odtąd panował jako Fryderyk I ( panował od1688- 1713). Kontynuował on politykę ojca. Był jednakże od niego o wiele bardziej rozrzutny. Wydawał ogromne sumy na utrzymanie dworu, rozbudowę rezydencji w Poczdamie, wspieranie nauki i kultury.
Kolejnym władcą był „król żołdak (sierżant)” Fryderyk Wilhelm (panował w latach 1713-1740). Za jego panowania absolutyzm osiągnął swe najwyższe stadium, a państwo wkroczyło w okres militaryzmu. Fryderyk Wilhelm stworzył najskuteczniejszą w Europie biurokrację zwaną fryderycjańską, na którą składało się grono wykształconych urzędników.
Przeobrażenia nie ominęły armii – nadał jej narodowy charakter. Dotychczas składała się ona z obcokrajowców, tymczasem mieli być do niej rekrutowani poborowi (chłopi i mieszczanie) z danego kantonu(okręgu). Zwolnieni z służby byli junkrowie, właściciele zakładów rzemieślniczych oraz ich najstarsi synowie. O awansie nie decydowało już pochodzenie lecz zasługi. Z jednej strony w armii panowała żelazna dyscyplina, z drugiej zaś władca dbał o los sierot i wdów, opiekę socjalną dla weteranów, płacił żołnierzom regularnie żołd, a także ustanowił służbę medyczną w wojsku. Przed śmiercią wzbogacił skarbiec państwa o 10 mln talarów.
Fryderyk II Wielki – syn Fryderyka Wilhelma (1740-1786) jeszcze bardziej wzmocnił rządy absolutne, wydając tysiące rozporządzeń. Nazywano go „filozofem na tronie” ze względu na jego kulturalno-filozoficzne zainteresowania. W polityce wewnętrznej centralizował sądownictwo, popierał rozwój handlu i przemysłu. Stworzył nowy kodeks prawa : Prawo Krajowe. Potwierdzało ono uprzywilejowaną pozycję junkrów, a chłopów i mieszczan zobowiązywano do zajmowania się m.in. handlem i przemysłem i zakazywało im małżeństw z junkrami. Chłopi uzyskali ochronę prawną – np. junkrzy nie mogli likwidować gospodarstw chłopskich. W gospodarce duży udział miało samo państwo – nie było to zawsze korzystne, gdyż niektóre spółki przynosiły straty. Największym osiągnięciem była powszechna oświata chłopców w wieku od 5 do 14 roku życia (religia, rachunki, czytanie, pisanie).
Założona została również berlińska Akademia Nauk. Państwo było tolerancyjne religijnie, a protestantyzm podporządkowany władcy. Taką drogę przeszedł też katolicyzm – majątki kościelne zostały upaństwowione.
Władca ten uważał się za „pierwszego sługę państwa” – wszystko co robił miało służyć dobru Prus i Brandenburgii. Wykorzystując zapasy finansowe swego ojca i armię przez niego stworzoną chciał uczynić z Prus potęgę europejską.
Podsumowując cechy absolutyzmu oświeconego w Prusach to:
- laicyzacja
- władca czerpie władze nie od Boga lecz z umowy społecznej
- poddani nie mogą rozliczać władcy z jego rządów
- władca jest dla państwa tym czym głowa dla ciała- musi za nie patrzeć, widzieć, myśleć i działać
- dobrze zorganizowana administracja: tania i sprawna
- despotyzm w rządach
- monarchia biurokratyczna
- Rządy osobiste – nie uleganie otoczeniu, rodzinie
- Likwidacja ceremonii dworskich – oszczędności Fryderyka II
- Brak zaufania do urzędników
- Merkantylizm
- Sprawne objęcie ludności systemem podatkowym
- Rozwój gospodarczy kraju
- Podział społeczeństwa: junkrzy, mieszczaństwo, chłopi
- Zniesienie tortur
- Kary mutylacyjne (obcięcie uszu lub nosa) za dezercję
- cenzura prasy- nie wolno komentować decyzji władcy
- berlińska Akademia Nauk