Na pierwszym miejscu stawiały sprawę przeprowadzenia w Polsce wyborów i nadszedł czas na realizację tych postanowień. Koalicja rządząca obawiała się, że w razie rozpisania wyborów na wiosnę 1946 roku może utracić władzę i dążyła do przesunięcia daty wyborów, aby wzmocnić swoją pozycję i pozbyć się opozycji. Rosła popularność PSL i SP. Społeczeństwo domagało się jednak głosowania. Komuniści wystąpili z propozycją przeprowadzenia referendum, które miało poprawić ich wpływy i przesunąć w czasie właściwe wybory parlamentarne. 27 kwietnia 1946 roku Krajowa Rada Narodowa uchwaliła „Ustawę o głosowaniu ludowym”
- przed wyborami do Sejmu zostanie przeprowadzone referendum
- głosowanie ludowe odpowie na trzy postawione pytania:
- czy jesteś za zniesieniem Senatu ?
- czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego, wprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienia podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej ?
- czy chcesz utrwalenia zachodniej granicy państwa ?
- głosowanie ludowe odbędzie się na całym obszarze państwa w dniu 30 czerwca 1946 roku
Referendum stało się dla PSL testem popularności i w związku z tym zwróciło się do wyborców, by na pierwsze pytanie głosowali „nie”, na pozostałe „tak”.
Apele pozostałych partii z koalicji rządzącej:
- PPR – 3 razy „tak”
- WiN – „nie” na 1 i 2 pytanie, na 3 „tak”
- NSZ i NZW – 3 razy „nie” lub zupełny bojkot referendum.
Komuniści uruchomili ogromną machinę propagandową. Plakaty i ulotki miały oddziaływać na emocje, zachowania i postawy.
Przed wyborami rząd Osóbki – Morawskiego starał się poprawić zaopatrzenie w miastach, rolnikom obiecywano zniesienie od 1 sierpnia 1946 roku obowiązkowych dostaw. W terenie próbowano jednocześnie zastraszyć działaczy PSL, wielu aresztowano, rozpędzano wiece, usuwano z komisji przedstawicieli.
Referendum odbyło się 30 czerwca 1946 roku. Według najnowszych badań ¾ społeczeństwa opowiedziało się przeciwko blokowi komunistów.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego ustaliła Krajowa Rada Narodowa na dzień 19 stycznia 1947 roku.
PPR, PPS, SL, SD utworzyły wspólny blok wyborczy z podziałem mandatów:
- PPR 32%
- PPS 32%
- SL 25%
- SD 10%
Osobno w wyborach startowały: PSL, PSL – Nowe Wyzwolenie (powstałe z rozłamu PSL) i Stronnictwo Pracy (SP).
W okresie poprzedzającym termin wyborów władze komunistyczne rozpętały terror (zastraszanie, aresztowania, morderstwa, prowokacje, kłamliwa propaganda przeciw PSL-owi), rozbijano wiece, demolowano lokale stronnictwa.
W dniu 19 stycznia 1947 roku, w dniu głosowania, lokale wyborcze obstawiło wojsko i milicja. Część wyborców głosowała jawnie. Według Państwowej Komisji Wyborczej w głosowaniu wzięło udział 89, 9% uprawnionych do głosowania, ale do dzisiaj nie udało się odnaleźć prawdziwych wyników w skali ogólnokrajowej.
Dla opozycji wysokie zwycięstwo Bloku – 80% było nieprawdopodobne. Wyniki zostały oprotestowane wskazując na naruszenie praw wyborczych i „różne cuda nad urną”. Według Mikołajczyka na PSL głosowało około 74% wyborców.
W dniu 4 lutego 1947 roku Sejm Ustawodawczy zebrał się na swoim pierwszym posiedzeniu.
5 lutego 1947 roku posłowie wybrali na prezydenta jedynego kandydata, którym był Bolesław Bierut. Prezydent miał być wybierany na 7 lat, nie mógł piastować innych stanowisk państwowych.
Sejm 6 lutego 1947 r. powołał rząd. Premierem rządu został Józef Cyrankiewicz, wicepremierami: Władysław Gomułka (PPR), Antonii Korzycki (SL). Została powołana Rada Państwa, w skład której weszli:
- prezydent RP, jako przewodniczący
- marszałek i wicemarszałkowie Sejmu
- prezes Najwyższej Izby Kontroli
Zadania Rady Państwa:
- nadzór nad rządami narodowymi
- zatwierdzanie dekretów rządu
19 lutego 1947 roku została uchwalona „Mała Konstytucja”, która określała zakres uprawnień:
- Sejmu
- uchwalał konstytucję
- kontrolował działalność rządu
- uchwalał budżet
- Prezydenta
- zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał sesje sejmowe
- podpisywał ustawy
- wydawał rozporządzenia wykonawcze
- mianował Prezesa Rady Ministrów
- pełnił funkcję najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych
- reprezentował państwo na zewnątrz
– Rządu
- był odpowiedzialny konstytucyjnie i parlamentarnie
Mała Konstytucja nie zawierała gwarancji wolności obywatelskich. W tym zakresie Sejm ogłosił oddzielną deklarację o prawach obywatelskich, która nie była przestrzegana. Uzupełnieniem tej deklaracji była ustawa amnestyjna.
Po wyborach do Sejmu, w bardzo trudnej sytuacji znalazł się Stanisław Mikołajczyk i PSL. Nastąpił rozłam w PSL. Część z czasem połączyła się ze Stronnictwem Ludowym. Mikołajczykowi groziła utrata wolności. Przygotowano podstawy prawne, aby pozbawić go immunitetu poselskiego a następnie postawić go w stan oskarżenia. Mikołajczyk skorzystał z pomocy ambasady brytyjskiej i opuścił kraj. Wraz z opuszczeniem przez niego kraju, legalna opozycja przestała istnieć.
Ocena pierwszych lat Polski powojennej:
- przejęcie władzy przez komunistów, „czystki” w społeczeństwie
- początek budowy państwa totalitarnego, likwidacja opozycji, terror, aresztowania
- przeprowadzono pierwsze reformy społeczno – gospodarcze; rolna, nacjonalizację przemysłu
- w 1947 roku, w ramach planu „Wisła” oddziały wojska, MO, UB dokonały obławy i wysiedlenia około 150 tysięcy Ukraińców z Bieszczad, podczas akcji śmierć poniosło 1,5 tysiąca Ukraińców, rozbito oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) – z rąk UPA zginął gen. Karol Świerczewski – marzec 1947 rok.
Według Stalina droga do socjalizmu była jedna – poprzez naśladowanie i realizację „doświadczeń radzieckich w budownictwie ustroju komunistycznego”. Stalinizm był systemem dyktatury politycznej, który podporządkował sobie i kontrolował wszystkie dziedziny życia ludzkiego. Miał charakter totalny i łączył się z „kultem jednostki”. Poprzez strach i zniewolenie łączył wielu ludzi, mobilizował ich do walki z „wrogami ludzi”. Gdy brakowało wrogów rzeczywistych wymyślano ich – na bazie nieufności i podejrzliwości. Stalinizm niszczył wzorce i wartości, których fundamentem była kultura i tradycja narodowa.
W stalinowskiej Polsce umacniała się totalna kontrola życia społecznego, politycznego i jednostkowego.
Gomułka uważał, że w budowie komunizmu należało uwzględnić polskie warunki i pójść „polską drogą do socjalizmu”, przy:
- zachowaniu prywatnej własności ziemi
- współudziale społeczeństwa w kierowaniu państwem.
Uważał, że decyzje w sprawach polskich powinny zapadać w Warszawie a nie w Moskwie.
Oskarżono Gomułkę o „odchylenie prawicowo – nacjonalistyczne” i odsunięto od władzy. Nowym sekretarzem PPR został Bolesław Bierut. W latach 1951 – 1954 Gomułka był aresztowany.
Na wzór radziecki i pod naciskiem Stalina doszło w grudniu (15-21) 1948 roku, w gmachu Politechniki Warszawskiej na Kongresie Zjednoczeniowym do zjednoczenia PPS i PPR i ogłoszono utworzenie Polskiej Zjednoczone Partii Robotniczej z Bolesławem Bierutem jako Przewodniczącym Komietu Centralnego PZPR.
Na Kongresie uchwalono:
- Statut PZPR według którego zadaniem partii miało być zbudowanie w Polsce socjalizmu
- Deklaracje ideowa, która określała partię jako marksistowską.